Voedingstekorten bij obesitas- een paradox van de hedendaagse samenleving.

Het aantal mensen met overgewicht of zelfs (morbide) obesitas is de laatste decennia exponentieel toegenomen. Men hoeft er nu eenmaal niet meer zelf op uit om op voedsel te jagen of het van een boom te plukken. Voedsel is overal en zeer laagdrempelig verkrijgbaar. Vaak is echter gezonde voeding moeilijker te verkrijgen dan bewerkt voedsel vol verzadigde vetten en suikers, wat weinig meer te maken heeft met hetgeen waar onze voorvaderen op hebben gejaagd en hebben verzameld. Hoe tegenstrijdig dit ook klinkt – door het consumeren van extreem bewerkt en onnatuurlijk voedsel in veel zogeheten ‘fastfoods’ komen er (weer) complicaties van vitaminen- en voedingstekorten voor- en wellicht juist bij mensen met obesitas.

In Amerika is twee derde van de vrouwelijke bevolking te zwaar. Voor mannen is dit zelfs driekwart (1). Overgewicht is daar een bekende, groeiende epidemie. Hoewel in Nederland ‘maar’ de helft van de bevolking te veel kilo’s op de weegschaal ziet, neemt het probleem ook in ons land toe. Het percentage van de bevolking met ernstig overgewicht steeg van begin jaren ’80 tot eind jaren ’10 deze eeuw van vijf naar vijftien procent (2). Na het lezen van deze cijfers zal men denken dat deze groep mensen een overvloed aan voedingsstoffen krijgt- maar helaas, niets is minder waar.

Een toename in BMI in mensen met obesitas is geassocieerd met een lagere vitamine concentratie in het bloed. Dezelfde lagere vitamine (C) waarde wordt gevonden bij mensen met een hogere middelomtrek en overgewicht of obesitas. Het lijkt ook andersom zo te zijn; een hoge vitamine C-consumptie leidt tot minder toename in lichaamsgewicht en vetmassa, onder andere door een remming van glucose opname. Wetende dat vitamine C voornamelijk in vruchten, groente en vaak zelfs toegevoegd in bewerkt voedsel zit, wordt een tekort aan dit vitamine met name geweten aan een dieet dat ver van de schijf van vijf staat (3,4)

Een tekort aan vitamine C kan leiden tot het uiteindelijk dodelijke Scorbutus of scheurbuik, waarbij er bloedingen in het tandvlees en in de interne organen ontstaan. Het is in de maatschappij met name bekend als ziekte die veel voorkwam bij zeelieden die geen beschikking hadden tot voedsel dat vitamine C bevatte. Hierdoor zijn toentertijd vele zeelieden omgekomen. De behandeling van deze aandoening is al eeuwen bekend; het eten van citrusvruchten deed de klachten als sneeuw voor de zon verdwijnen (5).

Scheurbuik is echter niet alleen een ziekte van eeuwen geleden. Een recente studie uit Kansas in de Verenigde Staten evalueerde de leeftijd, het geslacht, BMI en de voorgeschiedenis van alle patiënten met een diagnose scheurbuik in hun ziekenhuis tussen 2016 en 2021. De diagnose werd in deze periode 37 keer gesteld. Van deze patiënten had 57% overgewicht, waarvan 30% aan obesitas leed. Bijna de helft (47%) van de patiënten met de diagnose scheurbuik had een andere aandoening zoals een verslaving aan drugs of vergevorderde dementie, beiden te duiden op een matige zelfverzorging. Andere voedingsdeficiënties waren aanwezig in 92% van de patiënten; met name waren er tekorten van vitaminen D en -B12 (6).

Een tekort aan voeding zal niet van toepassing zijn geweest bij deze patiënten, gezien het hoge percentage overgewicht in de studiepopulatie. De verklaring van deze gevallen van scheurbuik zal dus met name aan de dieetkeuze van deze patiënten liggen. Met name de Verenigde Staten staan dan ook bekend om hun fastfood-ketens en grote porties vol bewerkt voedsel dat veel verzadigde vetten en glucose bevat. In absolute cijfers is de obesitas-epidemie een probleem met een grote omvang dat een politieke aanpak nodig zal hebben. Maar om middeleeuwse ondervoedings-ziekten te voorkomen, zouden we ten minste kunnen beginnen met een standaard citroen partje in de extra tall Coca-Cola (light).

Bronnen:

  1. Lin Yang, Ph.D., postdoctoral research associate, Washington University School of Medicine, St. Louis, Mo.; Elliott Antman, M.D., president, American Heart Association; June 22, 2015, JAMA Internal Medicine
  2. ‘Meer volwassenen met ernstig overgewicht tevreden met gewicht’, CBS, 08-2021
  3. Thomas-Valdés S, Tostes MDGV, Anunciação PC, da Silva BP, Sant’Ana HMP. Association between vitamin deficiency and metabolic disorders related to obesity. Crit Rev Food Sci Nutr. 2017 Oct 13;57(15):3332-3343. doi: 10.1080/10408398.2015.1117413. PMID: 26745150.
  4. Richtlijnen schrijf van vijf, voedingscentrum, 2020. www.voedingscentrum.nl/Assets/Uploads/voedingscentrum/Documents/Professionals/Schijf%20van%20Vijf/Richtlijnen%20Schijf%20van%20Vijf.pdf
  5. Leuftink, AE. Harde heelmeesters, Zeelieden en hun dokters in de 18e eeuw, 2008
  6. The New Face of Malnutrition in the Era of Obesity Epidemic, Estafandyari, T. Abstract poster DDW Su1635.